საჯაროობის პრინციპი პარლამენტის საქმიანობისას
თინათინ ერქვანია, სამართლის დოქტორი
If I were king, I would not allow people to go about burning the American flag. However, we have a First Amendment which says that the right of free speech shall not be abridged. And it is addressed, in particular, to speech critical of the government.
Antonin Scalia, New York Times (July 19, 2012).
შესავალი
საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსადმი წარდგენილ 1800-ე კონსტიტუციურ სარჩელში – “ვასილ ჟიჟიაშვილი და მარინე კაპანაძე საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარის წინააღმდეგ”, დავის საგანია „საქართველოს პარლამენტის სასახლეში უსაფრთხოების დაცვის წესის დამტკიცების თაობაზე“ საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარის 2023 წლის 4 სექტემბრის №1/259/23 ბრძანებით დამტკიცებული წესის მე-3 მუხლის მე-2 პუნქტისა და მე-7 მუხლის მე-2 პუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველ, მე-2 და მე-5 პუნქტებთან მიმართებით.
2023 წლის 14 დეკემბერს კონსტიტუციური სარჩელი არსებითად განსახილველად იქნა მიღებული სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება „საქართველოს პარლამენტის სასახლეშიუსაფრთხოების დაცვის წესის დამტკიცების თაობაზე“ საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარის 2023 წლის 4 სექტემბრის №1/259/23 ბრძანებით დამტკიცებული წესის მე-3 მუხლის მე-2 პუნქტის სიტყვების„საქართველოს პარლამენტის სასახლეში სადემონსტრაციოდ განკუთვნილი ნივთების (ბანერის, პოსტერისადა სხვა), … საქართველოს პარლამენტის აპარატის ნებართვის გარეშე შეტანა დაუშვებელია“ და მე-7 მუხლის მე-2 პუნქტის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტისპირველ წინადადებასთან და მე-2 და მე-5 პუნქტებთან მიმართებით.
„საქართველოს პარლამენტის სასახლეში უსაფრთხოების დაცვის წესის დამტკიცების თაობაზე“ საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარის 2023 წლის 4 სექტემბრის №1/259/23 ბრძანებით დამტკიცებულიწესის (შემდგომში, საქართველოს პარლამენტის სასახლეში უსაფრთხოების დაცვის წესი) მე-3 მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, „საქართველოს პარლამენტის სასახლეში სადემონსტრაციოდ განკუთვნილი ნივთების (ბანერის, პოსტერისა და სხვა), აგრეთვე ხმის გამაძლიერებელი და ხმოვანი სიგნალის მოწყობილობების საქართველოს პარლამენტის აპარატის ნებართვის გარეშე შეტანა დაუშვებელია“. აღნიშნული წესის მე-7 მუხლის მე-2 პუნქტის მიხედვით კი, „ვიზიტორს ეკრძალება საქართველოს პარლამენტის სასახლეში ტრანსპარანტის გამოფენა და საინფორმაციო მასალის დარიგება, აგრეთვე სადემონსტრაციო დგანკუთვნილი მასალის (პლაკატის, ბანერის, წარწერისა და სხვა) გაკვრა ან სხვაგვარად განთავსება“.
ბლოგპოსტით განხილულია ზემოაღნიშნული ნორმების კონსტიტუციურობის საკითხი. ბლოგპოსტი წარმოადგენს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოში ავტორის მიერ ამავე საქმეზე გადაგზავნილი სასამართლოს მეგობრის მოსაზრების (amicus curiae) მოკლე აღწერას.
საჯაროობის პრინციპისა და ე.წ. თანამონაწილეობითი (პარტიციპატორული) დემოკრატიის შესახებ
პარლამენტი წარმოადგენს „აგორას“ (ძვ. ბერძნ. ἀγορά — „მოედანი, ბაზარი“) განვითარებულ ვერსიას, რომელიც სახალხო კრებას მოიაზრებდა ძველ საბერძნეთში.
განსახილველ შემთხვევაში, ბევრ რამეც ცვლის ფაქტი, რომ პარლამენტის სასახლეში, სადაც პოლიტიკურინების ფორმირება ხდება, გარკვეულწილად, მასზე ზეგავლენის მოხდენის მიზნით სადემონსტრაციომასალის შეტანა ხდება. შესაბამისად, ადგილმდებარეობა განმსაზღვრელია.
გამოხატვის თავისუფლების განხორციელების ის ნორმატიული კონტექსტი, რომელიც დარღვეულია უნდა განიმარტოს დემოკრატიის, სამართლებრივი სახელმწიფოს, რესპუბლიკანიზმის პრინციპთან ურთიერთკავშირში. ეს უკანასკნელი უკავშირდება სუვერენიტეტის იდეასაც და ხალხის ზოგადი ნების („ნებისყოფის“. ეროვნულ–დემოკრატი გიორგი გვაზავა) რეპრეზენტირების პროცესს, ასევე, მასში თანამონაწილეობის სტანდარტს.
განმანათლებლობის ეპოქის ის მონაპოვარი, რომელიც საზოგადოებრივი ხელშეკრულების (სოციალური კონტრაქტის) თეორიის (კონტრაქტუალიზმი) სახელით არის ცნობილი, მოიაზრებს რესპუბლიკანური მმართველობის ლეგიტიმაციის უზრუნველმყოფ კონტექტს, რაც თავის მხრივ, თავისუფალი და თანასწორი ინდივიდების მიერ საზოგადოებრივი ხელშეკრულების დადების შედეგად ე.წ. ბუნებრივი მდგომარეობის (State of Nature)[1] დაძლევას და ახალი პოლიტიკური წესრიგის დაფუძნებას მოასწავებს. განსხვავებით მონარქისტული დისკურსისა, ახალი პოლიტიკური წესრიგის ლეგიტიმატორული საფუძველი ინდივიდი დაზოგადად, ინდივიდთა პოლიტიკური ნების კრებსითი ერთობაა.
რუსო დემოკრატიის პრინციპის თეორიული გააზრებისას[2] ერთმანეთისაგან მიჯნავს ინდივიდუალურ ინტერესთა (volonté particulière), უბრალოდ, ჯამს (volonté de tous) და უმრავლესობის ნებას (volonté de la majorité). ხაზს უსვამს საერთო პოლიტიკური ნების (volonté générale) მნიშვნელობას,[3] რომელიც ლეგიტიმატორული საფუძველია სახელმწიფო მმართველობისა. საერთო პოლიტიკური ნება (volonté générale) გულისხმობს იმ საერთო იდეალზე (ღირებულებებზე) კონცენტრირებას, რომელსაც სახელმწიფო მმართველობა და თავად სახელმწიფო ემსახურება. თუ მმართველობა ამ იდეალებს ღალატობს, რევოლუციის უფლებაც გამართლებულად მიიჩნევა. რაც შეხება წარმომადგენლობით დემოკრატიას, კონსტიტუციის დამფუძნებელი ხელისუფლება იმ დროებითი წარმომადგენლობითი მანდატის მქონედე პუტაციისაგან განსხვავდება, რომელიც საპარლამენტო არჩევნების შედეგად პერიოდულად აირჩევა. კონსტიტუცია მუდმივმოქმედი ინსტრუმენტია. ამიტომ, რუსო ხაზს უსვამს, რომ სუვერენიტეტის პრინციპი ირღვევა, თუკი კონსტიტუციის დამფუძნებელი ხელისუფლება იმ დროებით მანდატთან გაიგივდება, რომელიც აირჩია კონკრეტული ვადით.[4]
ადამიანისა და მოქალაქის უფლებათა დეკლარაციის (Déclaration des droits de l’Homme et du citoyen, 1789) მე-6 მუხლი ეყრდნობა ამ საერთო და ე.წ. ძირითადი ნების (volonté générale) ფენომენს[5]
„Art. 6. La Loi est l’expression de la volonté générale. Tous les Citoyens ont droit de concourir personnellement, ou par leurs Représentants, à sa formation. Elle doit être la même pour tous, soit qu’elle protège, soit qu’elle punisse. Tous les Citoyens étant égaux à ses yeux sont également admissibles à toutes dignités, places et emplois publics, selon leur capacité, et sans autre distinction que celle de leurs vertus et de leurs talents“.
საერთო და ინდივიდუალური „ნებისყოფის“ (ნების) შესახებ საინტერესო ჩანაწერები აქვს საქართველოს პირველი რესპუბლიკის დროს მოღვაწე ეროვნულ -დემოკრატ გიორგი გვაზავას:[6]
“შეიძლება ითქვას, რომ ეხლანდელ დროში ხელმწიფობა არის ეროვნული ნებისყოფა, იგია წყარო და საფუძველი ყოველ სახელმწიფოებრივ ხელისუფლებისა და უმაღლესი მეთვალყურე იდეალისტური სკოლისა. […] ამნაირად, ხელმწიფობა არის განმტკიცება ეროვნულ პიროვნებისა საერთაშორისო განწყობილებაში. […] ამიტომ ჩვენ შეგვიძლიან შევაერთოთ ორივე განმარტება: ხელმწიფობა არის უმაღლესი ნებისყოფა სახელმწიფოსი, როგორც საერთაშორისო პიროვნებისა.”
შესაბამისად, თანამონაწილეობითი დემოკრატიის, სამართლის უზენაესობის, რესპუბლიკანიზმის და სუვერენიტეტის პრინციპების გათვალისწინებით, მნიშვნელოვანია ის კონტექსტიც, რომელიც გამოხატვის თავისუფლების იმ ფორმას მოიცავს, რაც პარლამენტის სასახლეში „სადემონსტრაციოდ განკუთვნილი ნივთების (ბანერის, პოსტერისა და სხვა)“ შეტანას და გამოფენას გულისხმობს. თავისუფალი სიტყვა პარლამენტის სასახლეშიც თავისუფალი უნდა იყოს. განსაკუთრებით და მითუმეტეს, პარლამენტის სასახლეში, რომელიც წარმომადგენლობითი დემოკრატიის (ხალხის მმართველობის) მთავარი დაუპირველესი ატრიბუტია. აღარაფერი რომ ითქვას საპარლამენტო სუვერენიტეტის[7] დოქტრინაზე ზოგიერთ საპარლამენტო დემოკრატიაში, რომელიც სწორედ ამ კონტექსტს უსვამს ხაზს.
რადგან განსახილველ შემთხვევაში პოლიტიკური ნების დემოკრატიული ფორმირებისას, გარკვეულწილად, მასზე ზეგავლენის პროცესს ეხება საკითხი, საინტერესოა უშუალოდ დემოკრატიის, სამართლებრივი სახელმწიფოს და რესპუბლიკანიზმის პრინციპების ფუძემდებლური დოქტრინის – სუვერენიტეტის იდეის და პრინციპის მნიშვნელობა განსახილველი საქმის ფარგლებში. სუვერენიტეტის პრინციპი ხალხის მმართველობის იდეას უსვამს ხაზს და სახელმწიფოს, აგრეთვე, ხელისუფლების ლეგიტიმატორული საფუძველია. არჩევნებიდან არჩევნებამდე საკანონმდებლო ორგანო ხალხის პოლიტიკურ ნებას წარმოადგენს. არჩევნების პერიოდულობაში ვლინდება სახალხო სუვერენიტეტის უწყვეტობის პრინციპი. არჩევნებს შორის პერიოდში საპარლამენტო ცხოვრებაში ისეთი მინიმალური დოზით მონაწილეობა, რომელიც უშუალოდ პარლამენტის (ყველაზე სახალხო კონსტიტუციური ორგანო) შენობაში ტრანსპარანტების, ბანერების და სხვ. გამოფენას გულიხსმობს, ელემენტარული სტანდარტია თანამონაწილეობითი (პარტიციპატორული) დემოკრატიის გათვალისწინებით. ეს უკანასკნელი სახალხო სუვერენიტეტის პრინციპის ნაწილად აღიქმება და რეალურად, მისგან გამომდინარეობს.
შესაბამისად, ხალხი სუვერენია და ინდივიდი და მათი ერთობა თავად არის სახელმწიფო მმართველობის მიზანი (state reason) და საფუძველიც. განსაკუთრებით ნათელია ეს მიდგომა სუვერენიტეტის პრინციპის კონტექსტში.
რაც შეეხება ე.წ. თანამონაწილეობით დემოკრატიას, ის ეხება პირველ რიგში დემოკრატიულ მოძრაობას, რომელიც მოითხოვს რაც შეიძლება მეტი ადამიანის პოლიტიკურ მონაწილეობას რაც შეიძლება მეტ სფეროში. დემოკრატიის პრინციპის გავრცელება სხვადასხვა სოციალურ და ეკონომიკურ სფეროებზე და ნაწილობრივ – განსაკუთრებით ფემინისტურ დემოკრატიულ თეორიებში – კერძო სფეროზე, თანამონაწილეობითი დემოკრატიული თეორიების ცენტრალური თემაა. ამრიგად, დემოკრატიის ლეგიტიმურობა გარანტირებულია სხვადასხვა პოლიტიკურ დონეზე და სამოქალაქო საზოგადოებაში გადაწყვეტილებებში მონაწილეობისა და გავლენის გზით. შესაბამისად, თანამონაწილეობითი დემოკრატიული თეორიები შეიცავს ძლიერ აქცენტს მოქალაქეების პოლიტიკურ წვდომაზე.
თანამონაწილეობითი დემოკრატიისთვის ფუნდამენტურია არსებული ლიბერალური წარმომადგენლობითი დემოკრატიების ფარგლებში თანამონაწილეობის შესაძლებლობების ნაკლებობა, რაც პრობლემურად არის მიჩნეული თანამონაწილეობითი დემოკრატიის თეორიებით. აქედან გამომდინარე, არსებობს თანამონაწილეობით დემოკრატიულ თეორიათა და მიდგომათა მრავალფეროვანი სპექტრი, რომლებიც იზიარებენ სხვადასხვა ძირითად მახასიათებლებს:
- სოციალური გადაწყვეტილებები საზოგადოების ყველა წევრის ეფექტური და თანაბარი მონაწილეობით უნდა წარმოიშვას.
- თანამონაწილეობითი დემოკრატიული თეორიები ზოგადად უფრო მეტად აფასებენ მოქალაქეთა მონაწილეობას და პოლიტიკური გადაწყვეტილებების მიღებას, ვიდრე პოლიტიკური კონტროლის წარმომადგენლობას და ეფექტურობას.
- მოთხოვნა, რომ დემოკრატიული მონაწილეობა უნდა გაფართოვდეს ტრადიციული პოლიტიკური ინსტიტუტების სფეროს მიღმა, როგორიცაა მთავრობა და პოლიტიკური პარტიები, ისეთ სფეროებში, როგორიცაა ეკონომიკა, სამუშაო სამყარო, განათლების სისტემა და – განსაკუთრებით ფემინისტურ თეორიაში – ასევე კერძო სფეროში.
- მოქალაქეთა მონაწილეობის უშუალოობა თანამონაწილეობითი დემოკრატიის სხვადასხვა ვარიანტების ცენტრალური მახასიათებელია.
ამასთან, ე.წ. დელიბერატიული ანუ სათათბირო დემოკრატია (ლათინური deliberatio „განხილვა, განხილვა“) ხაზს უსვამს საჯარო დისკურსს, საჯარო განხილვას, მოქალაქეთა მონაწილეობას საჯარო კომუნიკაციაში და ურთიერთქმედებას განხილვასა და გადაწყვეტილების მიღების პროცესს შორის. ტერმინი დელიბერატიული დემოკრატია ეხება როგორც დემოკრატიულ თეორიულ კონცეფციებს, რომლებშიც ცენტრალური ადგილი აქვს საჯარო განხილვას, ასევე მათ პრაქტიკულ განხორციელებას. მისი მთავარი მახასიათებელია საჯარო დისკურსი ყველა პოლიტიკურ საკითხზე, რომელსაც ასევე მოიხსენიებენ როგორც „განხილვას“. როგორც ინკლუზივზე ორიენტირებული დემოკრატიის მოდელი, რომელიც დიდ მნიშვნელობას ანიჭებს მოქალაქეთა პოლიტიკურ გადაწყვეტილების მიღებას, დისკურსზე ორიენტირებული დელიბერატიული დემოკრატია მიეკუთვნება დემოკრატიის პარტიციპატორულ თეორიებს.[8]
ყოველივე ზემოაღნიშნულის საფუძველზე შეიძლება ითქვას, რომ გამოხატვის თავისუფლების მითითებული ნაწილის დარღვევით ირღვევა დემოკრატიის, სამართლებრივი სახელმწიფოს და რესპუბლიკანიზმის პრინციპის ის ნორმატიული კონტექსტიც, რომელიც სახალხო სუვერენიტეტის და თანამონაწილეობითი დემოკრატიის განხორციელების წინაპირობებს მოიცავს. „ხალხი“ წარმოადგენს, აგრეთვე, იმ კატეგორიასაც ინდივიდებისა, რომელიც პარლამენტში სადემონსტრაციო ბანერების გამოფენით პოლიტიკური გადაწყვეტილების მიღების პროცესზე ზეგავლენას ცდილობს.
თანამონაწილეობითი დემოკრატიის ერთ-ერთი თანამედროვე თეორეტიკოსი გერმანელი სოციოლოგი და ფილოსოფოსი იურგენ ჰაბერმასია. ჰაბერმასისთვის დემოკრატიის არსს, უპირველესად, პოლიტიკური თანამონაწილეობის კონცეფცია განსაზღვრავს. ის რეალიზდება მაშინ, როდესაც „პასუხისმგებლიანი მოქალაქეები ხელთ იპყრობენ თავიანთი სოციალური ცხოვრების ორგანიზების შესაძლებლობებს პოლიტიკურად მოქმედი საზოგადოების პირობებში, მათი ნების გონივრული დელეგირებისა და მისი შესრულების ეფექტური კონტროლის გზით“ და ამით „პიროვნული ავტორიტეტი რაციონალურ ავტორიტეტად გარდაიქმნება“. ეს ნიშნავს, რომ დემოკრატია არის საზოგადოების ის პოლიტიკური ფორმა, რომელსაც შეუძლია „გაზარდოს ხალხის თავისუფლება და, შესაძლოა, საბოლოოდ აღადგინოს იგი მთლიანად“. თავის მხრივ, რომელიც მხოლოდ მაშინ გახდება „ჭეშმარიტი“, როდესაც „კაცობრიობის თვითგამორკვევის“ პროცესი რეალურ ნიშნულებს მიაღწევს.[9]
თუმცა, ხალხის მმართველობის ეს იდეა მივიწყებულია თანამედროვე კონსტიტუციურ სახელმწიფოში. ჰაბერმასი აკრიტიკებს „პარლამენტიდან ადმინისტრაციაზე და პარტიებზე ყურადღების გადატანას“[10]რომელიც საზოგადოების ჩამორჩენას იწვევს. მოქალაქე ექვემდებარება ადმინისტრაციას „თითქმის ყველა სფეროში ყოველდღიურად“, მაგრამ ის ამ მოვლენას არ აღიქვამს, როგორც პოლიტიკურ თანამონაწილეობას, არამედ როგორც ერთგვარ გარე კონტროლს, რომლის მიმართაც აყალიბებს საკუთარ ინტერესებზე დაფუძნებულ დამოკიდებულებას. პარტიები დამოუკიდებლები გახდნენ პარლამენტისა და ამომრჩევლებისგან. პარლამენტი გახდა ადგილი, „სადაც იკრიბებიან ინსტრუქციებით შეკრული პარტიების წარმომადგენლები, რათა დაარეგისტრირონ უკვე მიღებული გადაწყვეტილებები“.[11] ჰაბერმასის მოსაზრებით, კლასობრივი პარტიების გაქრობით და თანამედროვე „ინტეგრაციული პარტიების“ გაჩენით, პარტიებს შორის უთანხმოებაც დაიკარგა, ხოლო პოლიტიკური განსხვავებები „ფორმალიზებული“ და პრაქტიკულად უსაგნო გახდა.
ჰაბერმასმა წარმოადგინა „საჯაროობის“ („Öffentlichkeit“) ცენტრალური მნიშვნელობა კონსტიტუციური სახელმწიფოსთვის თავის ჰაბილიტაციურ თეზისში (1962 წ.). ჰაბერმასი იყენებს ისტორიულ მაგალითებს იმის საჩვენებლად, თუ როგორ წარმოიშვა პოლიტიკური საჯაროობა ლიტერატურულიდან. მე-17 საუკუნის შუა ხანებში დაარსებულ ყავის სახლებში, სალონებსა და მაგიდის თავყრილებებში გაჩნდა საზოგადოებრივი ფოკუსირებები ცალკეულ საკითხებზე. მათი საუბრები თავდაპირველად ხელოვნებითა და ლიტერატურით ამოიწურებოდა, მაგრამ მალე გაფართოვდა ეკონომიკური და პოლიტიკური შინაარსის ჩართვით. ამ ტიპის თავყრილობების წევრებს შორის დაცული იყო თანასწორობის პრინციპი და მიმდინარეობდა კამათი.
მე-19 საუკუნის შუა პერიოდიდან ჰაბერმასი საზოგადოებრივ დისკურსს უფრო და უფრო რისკის ქვეშ აღიქვამს. მისი თქმით, გაზრდილი კაპიტალისტური კონკურენტული ზეწოლის გამო, საჯაროობა ექცევა კონკრეტული ინტერესების მორევში. მასობრივი პრესის გაჩენით და საკუთარი ტექნიკური და კომერციული გარემოებებით, დაიწყო „საზოგადოების ხელახალი ფეოდალიზაცია“:[12] კომუნიკაცია კვლავ შეიზღუდა და დაექვემდებარა ცალკეული მსხვილი ინვესტორების გავლენას.
საჯარო სფეროს კრიტიკული ფუნქციის აღდგენის მიზნით, „პოლიტიკურ საჯარო სივრცეში მოქმედი ძალაუფლება ეფექტურად უნდა დაექვემდებაროს დემოკრატიული საჯარო სივრცის მოთხოვნას“. გარდა ამისა, შესაძლებელი უნდა იყოს „ინტერესთა სტრუქტურული კონფლიქტის“ რელატივიზაცია „ამოცნობადი საერთო ინტერესების შესაბამისად“.[13]
ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, ხაზგასასმელია, რომ ტენდენცია თანამედროვე პოლიტიკური ცხოვრებისა მაქსიმალური ინკლუზიურობისაკენ, გამჭვირვალობისა და დემოკრატიული თანამონაწილეობისაკენ არის და უნდა იყოს წარმართული. გასაჩივრებული ნორმატივები სწორედ ამ ტენდენციას და დემოკრატიული ინკლუზიურობის (ჩართულობის) კონტექსტს ეწინააღმდეგება.
დასკვნა
გამოხატვის თავისუფლება სამართლებრივი სახელმწიფოს და დემოკრატიის პრინციპის მნიშვნელოვანი ატრიბუტია. თავად პარლამენტის, როგორც საკანონმდებლო ორგანოს (წარმომადგენლობითი დემოკრატია) არსებობა, სუვერენიტეტის იდეის რეალიზაციას ემსახურება. სუვერენი ხალხია, რომელიც ამ შემთხვევაში, რომელიც ყველაზე სახალხო ორგანოს ფარგლებში პოზიციის გამოხატვას ცდილობს. გამოხატვის თავისუფლების ეს კონტექსტიც ხალხის მმართველობის პრინციპის (სუვერენიტეტის დოქტრინის და რესპუბლიკანიზმის პრინციპის ურთიერთკავშირი) რეალიზაციას ემსახურება და წარმოდგენილ შემთხვევაში, სწორედ ეს ნარატივი ირღვევა, რაც მიუღებელია დემოკრატიული და თავისუფალი საზოგადოებისათვის, რომელსაც ვაშენებთ.
„ჭეშმარიტება ყველაფერზე მაღლა დგას!“ ამბობდა მერაბ მამარდაშვილი და დაუშვებელია ნებისმიერი პოლიტიკური მოტივით განსხვავებული აზრის მიმართ დამამცირებელი მოპყრობა. გასაჩივრებული ნორმატივები ამ მიდგომასაც ეწინააღმდეგება. ამ ტიპის აკრძალვები, რეალურად, იდეების აკრძალვას უტოლდება.
თავის ერთ-ერთ გადაწყვეტილებაში (Red Lion Broadcasting Co., Inc. v FCC, 395 US 367, 390, 1969 წ.) აშშ-ის უზენაესი სასამართლო ხაზს უსვამს:
„It is the purpose of the First Amendment to preserve an uninhibited marketplace of ideas in which truth will ultimately prevail (…)“.
შესაბამისად, გასაჩივრებული ნორმატივები უპირისპირდება თავისუფალი აზრის გამოხატვას ყველაზე სახალხო ორგანოს – საქართველოს პარლამენტის სასახლეში, რაც შეუსაბამოა საუკეთესო პრაქტიკასთან გამოხატვის თავისუფლების კონტექსტში და ცხადია, საქართველოს კონსტიტუციასთან (მე-17 მუხლის პირველი პუნქტის პირველ წინადადება და მე-2 და მე-5 პუნქტები).
[1] ბუნებრივი მდგომარეობა აღიქმება აზრობრივ ექსპერიმენტად ან ისტორიულ რეალობად, რომელსაც მოსდევს სახელმწიფოს და შესაბამისად, სამართლის წარმოშობა.
[2] რუსო ავითარებს სუვერენიტეტის იდეას და ეწინააღმდეგება აზრს, რომ ხალხმა უნდა განახორციელოს სუვერენიტეტი წარმომადგენლობითი ასამბლეის მეშვეობით. ის არის დემოკრატიის (განსაკუთრებით პირდაპირი დემოკრატიის) მომხრე მოაზროვნე. განსასაზღვრად, თუ როგორ შეიძლება განხორციელდეს სუვერენიტეტი, არსებობს ორი გამოსავალი: პირდაპირი დემოკრატია ან წარმომადგენლობითი დემოკრატია. რუსო არ არის დიდი ენთუზიაზმით აღჭურვილი წარმომადგენლობითი დემოკრატიის მიმართ და უპირატესობას ანიჭებს პირდაპირი დემოკრატიის ფორმას ანტიკური მოდელის შესაბამისად. მას ნიჰილისტური დამოკიდებულება ჰქონდა ინგლისში მოქმედი საარჩევნო სისტემის მიმართ და ამტკიცებდა, რომ ხალხი თავისუფალი იყო მხოლოდ არჩევნების დღეს.
[3] Jean-Jacques Rousseau , Du Contrat Social III, 15, 1762.
[4] ამიტომ, მაგალითად, ყოველი ახალი კონსტიტუცია რეფერენდუმით უნდა მტკიცდებოდეს (წარმომადგენლობითი დემოკრატიაგულისხმობს ინტერესთა რეპრეზენტირებას დამკვიდრებული პოლიტიკური წესრიგის ფარგლებში და არა ხალხის პოლიტიკური ნების ჩანაცვლებას, ამავე პოლიტიკური წესრიგის ფუნდამენტური ცვლილებების კონტექსტში). ეს საიმისოდ, რომ ის საერთო პოლიტიკური ნების (volonté générale) განხორციელებად იქნეს აღქმული.
[5] თარგმანი (თ. ერქვანია): „კანონი არის ზოგადი ნების გამოხატულება. ყველა მოქალაქეს უფლება აქვს პირადად ან თავისი წარმომადგენლების მეშვეობით შეიტანოს წვლილი მის ჩამოყალიბებაში. ის ყველასთვის იგივე უნდა იყოს, რომელიც ხან იცავს, ხან სჯის. ყველა მოქალაქე, რომელიც თანასწორია მის თვალში, თანაბრად მისაღებია ყველა საზოგადოებრივი ღირსების, ადგილისა და სამუშაოს გათვალისწინებით, მათი შესაძლებლობების შესაბამისად და განურჩევლად მათივე სათნოებათა და ნიჭისა.“
[6] გიორგი გვაზავა, ძირითადი პრინციპები საკონსტიტუციო უფლებისა, 1920.
[7] იხ. Markus Ogorek, The Doctrine of Parliamentary Sovereignty in Comparative Perspective, in: German Law Journal, Volume 6, Issue 6, 01 June 2005 , გვ. 967 – 980.
[8] ტერმინი დელიბერატიული დემოკრატია გამოიგონა ჯოზეფ მ. ბესეტმა 1980 წელს ნაშრომით – Deliberative Democracy: The Majority Principle in Republican Government და შემდგომ განავითარა 1994 წლის ნაშრომით – The Mild Voice of Reason. იურგენ ჰაბერმასი და ჯონ როულსი ასევე დელიბერატიული დემოკრატიის მნიშვნელოვანი თეორეტიკოსები არიან.
[9] Jürgen Habermas, Kultur und Kritik: Verstreute Aufsätze. 1. Auflage. Suhrkamp, Frankfurt am Main 1973, გვ. 11-12.
[10] იქვე, გვ. 20-დან.
[11] იქვე, გვ. 28.
[12] Jürgen Habermas, Strukturwandel der Öffentlichkeit, Frankfurt am Main 1990, გვ. 292.
[13] იქვე, გვ. 339–342.
შენიშვნა: ბლოგში გამოთქმული მოსაზრებებები ეკუთვნით ავტორებს და შეიძლება არ გამოხატავდეს ICON•S საქართველოს და ამ ბლოგის რედაქტორების პოზიციებს.
